Πάσχα

Τι είναι το Πάσχα;
Το Πάσχα είναι μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του χριστιανισμού. Αυτή τη μέρα γιορτάζουμε την Ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Η λέξη έχει τις ρίζες της στην αρχαία Αίγυπτο. Με το "Πισάχ" -η λέξη σημαίνει διάβαση- οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τη διάβαση του ήλιου από τον ισημερινό, την εαρινή δηλαδή ισημερία και μαζί της τον ερχομό της άνοιξης. Οι Εβραίοι καθιέρωσαν και αυτοί τη γιορτή με την ονομασία "Πεσάχ" (πέρασμα) σε ανάμνηση της απελευθέρωσης τους από τους Αιγυπτίους και της διάβασης της Ερυθράς θάλασσας.
Στη χριστιανική γιορτή δόθηκε το όνομα "Πάσχα" και με απόφαση της Α' Οικουμενικής Συνόδου, το 325 μ.Χ., ορίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά από την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας της 21ης Μαρτίου.
Το Πάσχα, ο λαός, μαζί με την "εκ νεκρών Ανάσταση" του Χριστού, τη νίκη Του δηλαδή ενάντια στο θάνατο, γιορτάζει και την ανάσταση της άνοιξης, το ξύπνημα της φύσης μετά τη νάρκη του χειμώνα.

Η διάρκεια του Χριστιανικού Πάσχα
Η περίοδος του Χριστιανικού Πάσχα βέβαια, αρχίζει τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή, με την αρχή του Τριωδίου και τελειώνει με την Πεντηκοστή. Στη μακρά αυτή περίοδο προετοιμάζεται ο πιστός, με νηστεία και προσευχή, για να μπορέσει να παραστεί στο Θείο Δράμα.
Με τη λέξη Πάσχα, βέβαια, κυρίως εννοούμε τις δύο εβδομάδες από την ανάσταση του Λαζάρου ως την Κυριακή του Θωμά. Την εβδομάδα των Παθών ή Μεγάλη Εβδομάδα και την εβδομάδα της Λαμπρής ή Λαμπροβδομάδα.

Το Σάββατο του Λαζάρου

Αυτό το Σάββατο η εκκλησία γιορτάζει την Ανάσταση του Λαζάρου. Ο Λάζαρος ήταν φίλος του Χριστού κι ενώ αρρώστησε βαριά και πέθανε, ο Χριστός τον ανέστησε.
Στην Ελλάδα, το Σάββατο του Λαζάρου, σύμφωνα με το έθιμο, φτιάχνουν ειδικά ψωμάκια που μοιάζουν με σαβανομένο άνθρωπο και ονομάζονται λαζαράκια ενώ τα παιδιά τραγουδούν τα λαζαρικά, ειδικά κάλαντα για την ημέρα.

Στη Νίσυρο το Σάββατο του Λαζάρου οι μαθητές του Σχολείου πρωί- πρωί φτάνουν στο σχολείο κρατώντας φοινικόκλαδα πλεγμένα με διάφορα σχέδια(καλαθάκια, φαναράκια, γιρλάντες, σταυρούς κ.ά.) και στολισμένα με πολύχρωμα λουλούδια. Ο δάσκαλος δίνει σε ένα μεγάλο μαθητή την καλαντήρα , σε ένα άλλο ένα καλάθι και σε άλλο ένα δίσκο. Η καλαντήρα είναι ένα όργανο-παιχνίδι που συμβολίζει τον τάφο του Λαζάρου. Μπροστά έχει ένα ομοίωμα του Λαζάρου και στην κορυφή ένα χελιδόνι που περιστρέφεται αναγγέλλοντας έτσι την άνοιξη. Οι μαθητές ξεκινούν τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου. Περνούν απ' όλα τα σοκάκια του χωριού και χτυπώντας πόρτα-πόρτα μαζεύουν χρήματα και αυγά (τα αυγά παλιά τα έπαιρναν οι δάσκαλοι

Το έθιμο της "Καλαντήρας" στη Νίσυρο τον Απρίλιο του 2012

Το έθιμο της "Καλαντήρας" στη Νίσυρο τον Απρίλιο του 1998

Η Κυριακή των Βαΐων
Την Κυριακή των Βαΐων, σε ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όλοι οι ναοί στολίζονται με κλαδιά από βάγια, ή φοίνικες δηλαδή από άλλα νικητήρια φυτά, όπως δάφνη, ιτιά, μυρτιά και ελιά.

Μετά τη λειτουργία μοιράζονται στους πιστούς. Με τα βάγια οι πιστοί στολίζουν τους τοίχους των σπιτιών και το εικονοστάσι τους.
Αν και είναι ακόμα σαρακοστή, η εκκλησία την Κυριακή των Βαΐων επιτρέπει το ψάρι. Έτσι και το τραγούδι των παιδιών λέει:

"Βάγια, Βάγια των βαγιών,
τρώνε ψάρι και κολιό,
κι ως την άλλη Κυριακή
με το κόκκινο αυγό ! "

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

"Μεγάλη Δευτέρα, μεγάλη μέρα.
Μεγάλη Τρίτη, μεγάλη κρίση.
Μεγάλη Τετάρτη, μεγάλο σκοτάδι.
Μεγάλη Πέφτη, δάκρυο πέφτει.
Μεγάλη Παρασκευή, θλίψη πολλή.
Μεγάλο Σαββάτο, χαρές γιομάτο.
Μεγάλη Λαμπρή, χάσκα μούσκα αυγό κι αρνί."

Η Μεγάλη Εβδομάδα ονομάζεται «Μεγάλη», επειδή θυμόμαστε τα μεγάλα πάθη του Χριστού. Τα σχολεία είναι κλειστά. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα κόκκινα αυγά, κουλουράκια, τσουρέκια, καλιτσούνια και καθαρίζουν τα σπίτια τους. Τα παλιά χρόνια, άσπριζαν τις αυλές και τους τοίχους με ασβέστη. Οι νονοί πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής, κόκκινα αβγά και το κερί της Ανάστασης. Φυσικά μαζί με άλλα δώρα, όπως ρούχα, παπούτσια και παιχνίδια.
Τις ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας οι χριστιανοί νηστεύουν και παρακολουθούν καθημερινά τις ακολουθίες που γίνονται στην εκκλησία, όπου περιγράφονται τα πάθη του Χριστού.

Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ιωσήφ, του γιου του Ιακώβ, που αναφέρεται στη Παλαιά Διαθήκη και στην άκαρπη συκιά, που την καταράστηκε ο Χριστός και ξεράθηκε μ' ένα του λόγο. Στην εκκλησία ψάλλεται η ακολουθία του Νυμφίου, με την οποία οι χριστιανοί καλούνται να είναι πάντα σε εγρήγορση για τον ερχομό του Νυμφίου, δηλαδή του Χριστού, που πλέον δε θα έρθει ως αμνός αλλά ως Βασιλιάς.

Η Μεγάλη Τρίτη είναι αφιερωμένη στην παραβολή των Δέκα Παρθένων. Η παραβολή αυτή συμβολίζει την πίστη και την προνοητικότητα. Ψάλλεται το τροπάριο που έγραψε η μοναχή Κασσιανή.

Η Μεγάλη Τετάρτη είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας που μετανόησε, πίστεψε στο Χριστό και άλειψε τα πόδια Tου με μύρο. Το πρωί της Μεγάλης Τετάρτης τελείται η προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα γίνεται η Ακολουθία του Ευχελαίου, όπου διαβάζονται επτά Ευαγγέλια και επτά ευχές. Στο τέλος ο ιερέας σταυρώνει με το ευλογημένο λάδι τους πιστούς.

Η Μεγάλη Πέμπτη είναι αφιερωμένη στο Μυστικό Δείπνο, στην προσευχή στην Γεσθημανή, στην προδοσία του Ιούδα, στη σύλληψη του Ιησού, στην ανάκριση από τον Άννα, στην Άρνηση του Πέτρου και στην καταδίκη του Χριστού από τον Καϊάφα. Διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται η τελετή της Σταύρωσης του Χριστού. η έξοδος του Τιμίου Σταυρού με τον Εσταυρωμένο από την Αγία Τράπεζα και η περιφορά του σε όλο το χώρο του ναού ενώ ψάλλεται το «Σήμερον κρεμάται επὶ ξύλου». Το ίδιο βράδυ, πολύς κόσμος, κυρίως γυναίκες και κορίτσια, κάθονται στους ναούς ως αργά και βοηθάνε στο στολισμό του Επιταφίου.
Την Μεγάλη Πέμπτη γίνεται το βάψιμο των αυγών, που μαρτυρά το αίμα του Ιησού που χύθηκε στα μαρτύριά του. Γι’ αυτό και τη λέμε Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη. Το αυγό έχει έναν ακόμα συμβολισμό ως προς την Ανάσταση. Με το αυγό οι Χριστιανοί συμβόλισαν τον τάφο, από τον οποίο εξήλθε όταν αναστήθηκε ο Χριστός –εξ ου και το σπάσιμο των αυγών μετά την Ανάσταση.
Επίσης λένε πως το κόκκινο χρώμα των αυγών οφείλεται στην παρακάτω λαϊκή παράδοση:
Όταν αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα μάλιστα, που κρατούσε αυγά άσπρα σε ένα καλάθι, άκουσε για την Ανάσταση και δεν το πίστεψε. Είπε τότε: «Αν είναι αλήθεια, τότε τα άσπρα αυγά να γίνουν κόκκινα». Αμέσως έγιναν κόκκινα.

Η Μεγάλη Παρασκευή αναπαριστά την δίκη του Ιησού από τον Πόντιο Πιλάτο, τη μαρτυρική του πορεία προς τον Γολγοθά και τη Σταύρωση.
Τη Μ. Παρασκευή το πρωί γίνεται η Αποκαθήλωση και η τοποθέτηση του Αγίου σώματος του Χριστού στον τάφο (επιτάφιο). Οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα όλη την ημέρα. Το βράδυ της Μ. Παρασκευής οι πιστοί παρακολουθούν με κατάνυξη την Ακολουθία του Επιταφίου και ψάλλονται τα Εγκώμια: Η ζωὴ εν τάφῳ , Άξιον εστί, και Αι γενεαί πάσαι. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στις γειτονιές γύρω από την εκκλησία. Απ’ όπου περνάει ο Επιτάφιος υπάρχουν αναμμένα καντηλάκια και θυμιατά και τον ραίνουν με μύρο και ροδοπέταλα. Μετά την περιφορά τα λουλούδια του Επιταφίου μοιράζονται στους πιστούς οι οποίοι τα τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού τους ως φυλαχτό.
Για τους χριστιανούς η νηστεία της ημέρας είναι αυστηρότατη και απαγορεύει ακόμα και το λάδι, ενώ το έθιμο απαγορεύει κάθε εργασία την ημέρα αυτή. Η παράδοση λέει πως κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί, καρφί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία αφού με αυτά τρύπησαν το σώμα του Χριστού.
Επίσης, την ημέρα αυτή οι πιστοί συνηθίζουν να επισκέπτονται τους τάφους των νεκρών συγγενών και φίλων.

Το Μεγάλο Σάββατο είναι αφιερωμένο στην Ανάσταση του Χριστού. Ανάσταση είναι η επάνοδος στη ζωή μετά το θάνατο. Ο Χριστός, αφού πέθανε και τάφηκε, αναστήθηκε καθώς είχε πει, την τρίτη μέρα. Την ανάσταση του είδαν πρώτες οι γυναίκες, Μαρία η Μαγδαληνή και Σαλώμη και οι Απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης. Έπειτα φανερώθηκε πολλές φορές στους μαθητές του και αναλήφθηκε στους ουρανούς την τεσσαρακοστή μέρα από την ανάστασή του.
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο Εσπερινός της Ανάστασης, λεγόμενη και "Πρώτη Ανάσταση" και το τροπάριο Ἀνάστα, ὁ Θεός. Το μεσημέρι στον Πανάγιο Τάφο πραγματοποιείται η αφή του Αγίου Φωτός όπου και διανέμεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο και το βράδυ ακολουθεί η Τελετή της Αναστάσεως με το «Δεύτε λάβετε φως» και το «Χριστὸς Ανέστη» που συνοδεύεται από τους χαρμόσυνους ήχους της καμπάνας, τους ασπασμούς της αγάπης και τη ρίψη πυροτεχνημάτων, βεγγαλικών και βαρελότων.
Μετά την Ανάσταση οι πιστοί μεταφέρουν στα σπίτια τους το Άγιο Φως με ένα κερί ή φαναράκι και κάνουν το σχήμα του σταυρού με τον καπνό του κεριού στην είσοδο του σπιτιού. Στη συνέχεια ανάβουν το καντήλι, τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά και ακολουθεί το πασχαλινό Δείπνο, που είναι συνήθως η μαγειρίτσα (λεμονάτη σούπα με αρνί και συκωταριά, φρέσκο μαρούλι και άνηθο).

Κι άλλα έθιμα της Ανάστασης….
Το Μεγάλο Σάββατο σε πολλά μέρη καίνε τον Ιούδα ( ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας), την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη».
Στο Λεωνίδιο τα παιδιά πετούν πολύχρωμα αερόστατα στον ουρανό.
Στην Κέρκυρα με την Πρώτη Ανάσταση σπάνε τους Μπότηδες, κανάτια γεμάτα νερό που συμβολίζουν έναν τεχνητό σεισμό, όπως αυτός που έγινε όταν αναστήθηκε ο Χριστός.
Στο Βροντάδο της Χίου τη στιγμή της Αναστάσεως γίνεται ο ρουκετοπόλεμος, κατά τον οποίο οι κάτοικοι μαζεύονται στις εκκλησίες των δύο ενοριών, της Παναγίας Ερυθιανής και του Αγίου Μάρκου, από τις οποίες εκτοξεύουν χιλιάδες χειροποίητα βεγγαλικά (ρουκέτες) προς την αυλή της αντίπαλης εκκλησίας.
Επίσης εκρηκτική είναι και η Ανάσταση στον Μαραθόκαμπο της Σάμου.
Στην Καλαμάτα γίνεται σαϊτοπόλεμος με εύφλεκτα υλικά, ενώ στη Ζάκυνθο με την Πρώτη Ανάσταση απελευθερώνονται λευκά περιστέρια.

Την Κυριακή του Πάσχα καθόμαστε όλοι μαζί στο οικογενειακό τραπέζι, τσουγκρίζουμε κόκκινα αυγά και τρώμε αρνί (συμβολίζει το Χριστό), συχνά στη σούβλα.

Το Πάσχα αλλιώς ονομάζεται Πασχαλιά ή Λαμπρή ή απλώς Ανάσταση.

Την ημέρα του Πάσχα, σύμφωνα με το ελληνικό/ορθόδοξο εορτολόγιο, γιορτάζουν αρκετά ελληνικά ονόματα: Αναστάσιος, Αναστασία, Ανέστης, Πασχάλης, Πασχαλίνα, Λάμπρος, Λαμπρινή, Λαμπρίνα