14 . Ο Κλεισθένης θεμελιώνει τη δημοκρατία

Ο Κλεισθένης, όσο υπήρχε στην Αθήνα το τυραννικό πολίτευμα, ζούσε εξόριστος. Γύρισε πίσω, όταν ο Πεισίστρατος λίγο πριν πεθάνει επέτρεψε να γυρίσουν στην Αθήνα οι πολιτικοί του αντίπαλοι.

ο εξόριστος: αυτός που καταδικάζεται να ζήσει μακριά από την πατρίδα του.

οι πολιτικοί αντίπαλοι: έτσι λέγονται αυτοί που ανήκουν σε διαφορετικά κόμματα, τα οποία αγωνίζονται να πάρουν την εξουσία.

Ο Κλεισθένης υπήρξε Αθηναίος πολιτικός του 6ου αι. π.Χ., της οικογένειας των Αλκμεωνιδών. Το 508-507 π.Χ. έθεσε τις βάσεις για τη δημοκρατική μεταρρύθμιση της Αθήνας.
Με το τέλος της τυραννίας του Πεισίστρατου, ανέλαβε να μεταρρυθμίσει το πολίτευμα της Αθήνας και να το καταστήσει δημοκρατικότερο.
Μετά την καθιέρωση και εφαρμογή των μέτρων του ο Κλεισθένης εξαφανίστηκε από την πολιτική ζωή της Αθήνας. Καμία αρχαία πηγή δεν αναφέρει το πώς πέθανε.

Θέλοντας να σταματήσει τις συγκρούσεις στην πόλη, χώρισε τους πολίτες σε 10 φυλές. Τα μέλη κάθε φυλής προέρχονταν από όλες τις τάξεις της κοινωνίας. Οι Αθηναίοι δε χωρίζονταν πια σε πλούσιους και φτωχούς που κατοικούσαν σε πλούσιες ή φτωχές περιοχές. Όλοι είχαν ίσα δικαιώματα. Κάθε φυλή εξέλεγε έναν στρατηγό και πενήντα βουλευτές.


Η Αττική οργανώθηκε από τον Κλεισθένη σε 10 φυλές που πήραν τα ονόματά τους από τους τοπικούς ήρωες της Αθήνας:
Ερεχθηίς, Αιγηίς, Πανδιονίς, Λεοντίς, Ακαμαντίς, Οινηίς, Κεκροπίς, Ιπποθοωντίς, Αιαντίς και Αντιοχίς. Κάθε φυλή τη χώρισε σε 10 αυτοτελείς κοινότητες που ονομάστηκαν δήμοι. Αρχικά ήταν 100 και αργότερα έγιναν περισσότεροι.



Αυτά τα αγάλματα που βρίσκονταν στην αγορά παρίσταναν τους 10 μυθικούς ήρωες από τους οποίους πήρε το όνομά της κάθε μια από τις 10 φυλές των Αθηναίων.

Η βουλή των πεντακοσίων είχε ως έργο της να προετοιμάζει τα θέματα που θα συζητούνταν στην εκκλησία του δήμου. Στη συνέλευση αυτή έπαιρναν μέρος όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Εκεί ψήφιζαν τους νόμους, συζητούσαν και αποφάσιζαν για τα μεγάλα θέματα της Αθήνας. Όλοι μπορούσαν να πάρουν τον λόγο και να πουν τη γνώμη τους.

Η βουλή των πεντακοσίων:Τα 500 μέλη της Βουλής (πενήντα από καθεμιά φυλή) επιλέγονταν με κλήρο. Κάθε φυλή εκ περιτροπής αναλάμβανε την προεδρία, αναλάμβανε δηλαδή καθήκοντα πρυτανεύουσας φυλής. Οι 50 εκπρόσωποί της τότε ονομάζονταν Πρυτάνεις. Όσο διαρκούσε η θητεία τους (36 ημέρες) δειπνούσαν όλοι μαζί στο Πρυτανείον, που στεγαζόταν στην Θόλον. Τα χρήματα για το δείπνο των Πρυτάνεων καταβάλλονταν από το δημόσιο ταμείο.
Η Βουλή δεν ασκούσε την ανώτατη εξουσία, αλλά εξέταζε και αποφάσιζε προκαταρτικά, προτού φέρει μια υπόθεση ενώπιον του λαού. Ο λαός δεν μπορούσε να ψηφίσει για τίποτε, αν αυτό προηγουμένως δεν είχε συζητηθεί στην Βουλή και δεν έχει αναγραφεί από τους Πρυτάνεις στην ημερήσια διάταξη της εκκλησίας του δήμου.

Οι 10 στρατηγοί: Η θητεία τους διαρκούσε ένα χρόνο και ήταν αιρετοί άρχοντες. Επικεφαλής του αθηναϊκού στρατού ήταν ο πολέμαρχος. Αυτοί μετά τα 387 π.Χ. απέκτησαν και πολιτικές αρμοδιότητες.

Η εκκλησία του δήμου ήταν η συνέλευση του λαού της Αθήνας. Από το 451 π.Χ. είχαν το δικαίωμα να μετέχουν σε αυτή όλοι οι ενήλικες Αθηναίοι που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, τα οποία αποκτούσαν εφόσον ήταν και οι δύο γονείς τους Aθηναίοι πολίτες και αφού είχαν εκπληρώσει τις διετείς στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Αποκλείονταν οι γυναίκες, οι μέτοικοι και οι δούλοι που δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα καθώς και όσοι είχαν διαπράξει αδικήματα (άτιμοι). Η εκκλησία του δήμου αποτελούσε το κυρίαρχο όργανο της αθηναϊκής δημοκρατίας, από την οποία εκπορεύονταν όλες οι εξουσίες. Συζητούσε σημαντικά θέματα που αφορούσαν το πολίτευμα, ψήφιζε τους νόμους, εξέλεγε τους στρατιωτικούς και οικονομικούς άρχοντες, αποφάσιζε για τον αριθμό των πολιτών, των μετοίκων και των δούλων που θα επιστρατεύονταν, επέβαλλε την ποινή του θανάτου ή της εξορίας καθώς και τη δήμευση της περιουσίας. Ακόμη, καθόριζε την εξωτερική πολιτική της Αθήνας, έπαιρνε τις αποφάσεις για τη σύναψη ειρήνης ή πολέμου και συμμαχίας με άλλες πόλεις και κράτη, δεχόταν τους ξένους πρέσβεις και εξέλεγε τους πρέσβεις της Αθήνας.

Η Αθήνα στο μεταξύ είχε μεγαλώσει. Στην πόλη είχαν εγκατασταθεί και πολλοί ξένοι που ασχολούνταν με το εμπόριο. Οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν διαφορές μεταξύ τους ούτε είχαν πάρει μέρος στις συγκρούσεις που είχαν γίνει πιο παλιά. Για πολλά χρόνια επικράτησε στην πόλη ηρεμία. Οι Αθηναίοι όφειλαν πολλά στον Κλεισθένη, θεμελιωτή της δημοκρατίας.

Ο Κλεισθένης, για να προστατέψει το νέο πολίτευμα, καθιέρωσε τον οστρακισμό. Κάθε πολίτης έγραφε πάνω σε ένα κομμάτι από σπασμένο αγγείο (όστρακο) το όνομα του πολιτικού που θεωρούσε πιο επικίνδυνο για τη δημοκρατία. Μετρούσαν κατόπιν τα όστρακα και εξόριζαν για 10 χρόνια (χωρίς να χάνει την περιουσία του) όποιον είχε συγκεντρώσει 6 χιλιάδες όστρακα με το όνομά του. Έτσι γεννήθηκε στην Αθήνα η δημοκρατία, το πολίτευμα που δίνει σε όλους του πολίτες το δικαίωμα αλλά και το καθήκον να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση του κράτους. Η δημοκρατία ήταν μια από τις πιο σημαντικές κατακτήσεις των αρχαίων Ελλήνων. Έτσι έπαψαν η συγγένεια και η καταγωγή να παίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας. Με το μέτρο αυτό ο Κλεισθένης "έδωσε την πολιτεία στον λαό", όπως έγραψε αργότερα ο Αριστοτέλης.

Η ταυτότητα του αρχαίου Αθηναίου
Ο Κλεισθένης χώρισε τους κατοίκους της Αττικής σε 10 φυλές και 100 δήμους. Κάθε δήμος είχε τον δήμαρχό του, το ταμείο του και καταλόγους στους οποίους ήταν γραμμένα τα ονόματα των πολιτών. Αν κάποιος μετακόμιζε και πήγαινε να μείνει αλλού, δεν άλλαζε δήμο ούτε αυτός ούτε τα παιδιά του, όπως γίνεται σήμερα. Οι νέοι εγγράφονταν στο ληξιαρχείο(μητρώο αρρένων) του δήμου τους, όταν συμπλήρωναν τα 18 τους χρόνια. Έτσι γίνονταν Αθηναίοι πολίτες και χρησιμοποιούσαν ως στοιχεία της ταυτότητάς τους: α) το όνομά τους, β) το όνομα του πατέρα τους και γ) το όνομα του δήμου τους. Για παράδειγμα: Θουκυδίδης (όνομα) Ολόρου (όνομα πατέρα) Αλιμούσιος (όνομα δήμου), Σωκράτης Σωφρονίσκου Αλωπεκήθεν, Αριστόβουλος Ξανθίππου Αθηναίος.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Β ´, Εκδοτική Αθηνών – Κ. Βέτση, Μ. Ντεκάστρο, Στην Αγορά των αρχαίων Αθηναίων (διασκευή).

Το σχεδιάγραμμα του μαθήματος

Εννοιολογικό  πλάνο μαθήματος: Κατερίνα Καραλή, Κανέλλος Κανελλόπουλος